Wtórne mechanizmy obronne są dojrzalszymi mechanizmami, dlatego też nazywane są mechanizmami obronnymi wyższego rzędu. Są bardziej zaawansowanymi psychologicznymi strategiami, które osoba wykorzystuje w celu radzenia sobie z lękiem, stresem, konfliktami czy innymi trudnymi sytuacjami głównie o charakterze emocjonalnym. Wtórne mechanizmy obronne są bardziej złożone niż pierwotne mechanizmy obronne (takie jak wyparcie czy zaprzeczenie) i zazwyczaj polegają na bardziej wyrafinowanych sposobach manipulacji rzeczywistością lub emocjami, aby zmniejszyć dyskomfort psychiczny. Wtórne mechanizmy obronne były rozwijane i opisywane przez psychoterapeutkę i psychoanalityczkę Annę Freud, córkę Zygmunta Freuda.
Przykłady wtórnych mechanizmów obronnych
- Sublimacja – Osoba przekształca swoje pragnienia seksualne, agresywne lub lękowe w produktywne lub akceptowalne działania. Sublimacja polega na przykład na tym, że osoba z tendencją do agresji może kanalizować swoją energię w sport lub działalność artystyczną.
- Intelektualizacja – Osoba skupia się na analizie intelektualnej i logicznej, aby oddzielić się emocjonalnie od trudnej sytuacji. Może to pomóc w kontrolowaniu lęku lub stresu, ale jednocześnie może utrudniać pełne przeżycie emocji.
- Formacja reaktywna – Polega na przeciwnym zachowaniu do rzeczywistych pragnień lub uczuć. Na przykład, osoba odczuwająca głęboką niechęć może zachowywać się nadmiernie przyjaźnie w stosunku do danej osoby. Mechanizm ten nazywany jest również reakcją upozorowaną.
- Racjonalizacja – Osoba wyjaśnia swoje zachowanie poprzez uzasadnianie ich logicznymi argumentami, które mogą być odmienne od rzeczywistych przyczyn.
- Zahamowanie – Osoba tłumi swoje emocje lub impulsy w celu uniknięcia wybuchu negatywnych uczuć. Może to prowadzić do nagromadzenia napięcia emocjonalnego.
- Odwrócenie – Polega na zastępowaniu jednego uczucia lub myśli przez przeciwny, aby zminimalizować lęk lub konflikt. Na przykład, osoba odczuwająca złość wobec bliskiej osoby może przekształcić tę złość w przesadną uczynność lub nadmierną troskę.
- Unikanie – Osoba aktywnie unika myślenia o sytuacji, która wywołuje lęk lub niepokój. To może prowadzić do tymczasowego złagodzenia, ale nie rozwiązuje głębszych problemów.
- Acting out – Polega na wyrażaniu trudnych emocji czy impulsów za pomocą zachowań, zamiast wyrażania ich werbalnie. Osoba może działać agresywnie lub impulsywnie, zamiast mówić o swoich uczuciach.
- Anulowanie – Osoba stara się zrekompensować negatywne uczucia lub myśli poprzez wykonanie czegoś pozytywnego. Na przykład, ktoś kto ma coś złego na sumieniu, może zacząć zajmować się dobroczynnością, aby poczuć się lepiej.
- Identyfikacja – Polega na utożsamianiu się z osobą, która ma cechy lub zachowania, które się nam nie podobają. To może pomóc w zmniejszeniu lęku związanego z tymi cechami.
- Izolacja – Oznacza oddzielenie myśli od emocji, co pozwala osobie myśleć o trudnej sytuacji, nie odczuwając przy tym emocji z nią związanych.
- Moralizacja – Osoba stara się ukryć swoje niewłaściwe pragnienia lub myśli, poprzez skupianie się na moralnych aspektach danej sytuacji. Na przykład, osoba zainteresowana przemocą może angażować się w działania na rzecz pokoju.
- Przemieszczenie – Oznacza przeniesienie emocji, zazwyczaj negatywnych, z jednej osoby lub sytuacji na inną. Osoba może wyładować swoje lęki lub złość na niewinnej osobie lub przedmiocie.
- Regresja – Polega na cofnięciu się do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju, w celu uniknięcia trudnych sytuacji. Osoba może zachowywać się jak dziecko w momencie stresu.
- Segmentacja – Oznacza oddzielenie konfliktowych myśli lub emocji od siebie nawzajem. Osoba traktuje je jakby były zupełnie osobnymi zagadnieniami.
- Seksualizacja – Osoba próbuje zmniejszyć lęk lub dyskomfort emocjonalny poprzez sprowadzenie sytuacji do kontekstu seksualnego.
- Zwracanie przeciw Ja – Osoba kieruje negatywne emocje, które ma w stosunku do innych osób, na samego siebie. Może to prowadzić do niskiej samooceny lub poczucia winy.
- Wyparcie – Mechanizm ten polega na przesunięciu myśli lub emocji do podświadomości, aby uniknąć konfrontacji z nimi. Może prowadzić do utraty pamięci lub braku świadomości pewnych wydarzeń.
Wtórne mechanizmy obronne a psychoterapia
Wtórne mechanizmy obronne są często bardziej złożone i subtelne niż pierwotne mechanizmy obronne. Ich wykorzystywanie może mieć różne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Choć mechanizmy obronne mogą pomóc w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, mogą również prowadzić do nieświadomego ignorowania lub zniekształcania rzeczywistości. W terapii psychologicznej, analiza tych mechanizmów może pomóc osobie w lepszym zrozumieniu swojego zachowania i emocji oraz poprawie zdrowia psychicznego.
Wtórne mechanizmy obronne są bardziej złożone niż mechanizmy pierwotne i często działają na poziomie bardziej świadomym. Choć mogą pomóc w chwilowym radzeniu sobie z trudnościami, mogą również prowadzić do zniekształcania rzeczywistości lub utrudniać rozwój osobisty. Terapia psychologiczna może pomóc w identyfikacji i zrozumieniu tych mechanizmów oraz w rozwijaniu bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie.
