Psychoterapia psychodynamiczna w swoich podstawowych założeniach ma przekonanie o całkowitej niepowtarzalności życia każdej osoby. Z tego powodu dla terapeuty zawsze najważniejsze jest to, co w pacjencie jednostkowe, szczególne i wyjątkowe. Nurt psychodynamiczny jest bardziej ogólnym i historycznie wcześniejszym podejściem niż psychoanaliza, której korzeni można dopatrywać się w myśli psychodynamicznej. Terapia psychodynamiczna to podejście terapeutyczne oparte na teorii psychodynamicznej, która zakłada, że nasze zachowanie i emocje są wynikiem wewnętrznych konfliktów, nieświadomych motywacji i doświadczeń z przeszłości. Terapia psychodynamiczna ma na celu zrozumienie głębszych, nieświadomych procesów psychicznych i ich wpływu na obecne funkcjonowanie pacjenta. Psychoterapia psychodynamiczna jest rodzajem terapii poprzez rozmowę, opierającej się na przekonaniu, że nierozwiązane, nieświadome konflikty psychiki będące integralną częścią doświadczeń z dzieciństwa, wpływają na nasze zachowanie w dorosłym życiu.
Niepowtarzalna w życiu człowieka jest przede wszystkim jego biografia. Każda biografia składa się z jaśniejszych i ciemniejszych fragmentów, a te ostatnie – jeżeli stanowiły dla danej osoby zbyt silne przeżycia – mogły w mniejszym bądź większym stopniu zostać przez umysł wyparte i zepchnięte do nieświadomości. Ale to, że zostały zepchnięte do nieświadomości, nie oznacza, że nie mają wpływu na nasze teraźniejsze życie. Każdy człowiek jest bowiem rezultatem swojej własnej biografii.
Często pacjent, choć sobie tego nie uświadamia, odtwarza swoje dawne relacje przenosząc uczucia z osoby z przeszłości na osobę z teraźniejszości. Zachowania wynikające z owego przeniesienia wielokrotnie stają się źródłem konfliktów i nieporozumień, a nawet przyczyną nieudanych relacji z innymi ludźmi. Żeby móc skutecznie rozwiązywać konflikty, pacjent powinien uświadomić sobie działanie mechanizmu, którym jest przeniesienie, lepiej zrozumieć motywy swojego postępowania i w konsekwencji nauczyć się budować więzi z innymi ludźmi w sposób w pełni świadomy.
Reakcje przeniesieniowe pojawiają się również u pacjenta podczas psychoterapii psychodynamicznej. Podstawowym zadaniem terapeuty jest dostrzeżenie owych reakcji, a następnie ich analiza i interpretacja.
Jednym z najważniejszych obszarów zainteresowania psychoterapeuty są wewnętrzne konflikty. Oczywiście psychoterapia psychodynamiczna nie zajmuje się samymi tylko wewnętrznymi konfliktami. Innym obszarem jej zainteresowania są defekty i deficyty psychiczne.
Terapia psychodynamiczna opiera się na relacji terapeutycznej. W ramach podejścia psychodynamicznego przyjmuje się takie specyficzne założenia jak:
- Objawy mają różne źródła i mogą być spowodowane wewnętrznymi konfliktami, brakami w rozwoju oraz defektami organicznymi.
- Nie istnieje jedno określone podejście terapeutyczne, ponieważ wybór strategii terapeutycznej zależy od diagnozy psychodynamicznej.
- Diagnoza psychodynamiczna jest procesem ciągłym i kształtuje się we współpracy z pacjentem na przestrzeni całego procesu terapeutycznego.
- Terapia psychodynamiczna skupia się na relacji między terapeutą, a pacjentem oraz na dialogu terapeutycznym, który ma pomóc pacjentowi zrozumieć, jak dochodzi do formułowania swoich przekonań i myśli.
- Kluczowym narzędziem terapii jest rozmowa. W tym podejściu terapeuta może korzystać z bardziej aktywnych metod, co pozwala na krótsze terapie dynamiczne, jeśli jest to odpowiednie.
- Czas trwania terapii może być różny, zależnie od diagnozy zaburzenia, i może wynosić od kilkunastu sesji do kilku lat. Sesje odbywają się regularnie, z częstotliwością od jednej do trzech razy w tygodniu.
Leczenie psychodynamiczne
Obszarem terapeutycznym w psychoterapii psychodynamicznej jest:
- Wewnętrzny świat pacjenta – jego fantazje, marzenia senne, obawy, nadzieje, impulsy, pragnienia, obrazy Ja, spostrzeżenia na temat innych osób oraz psychicznych reakcji na objawy
- Nieświadomość – niedopuszczone do świadomości treści psychiczne, które uległy ocenzurowaniu i wyparciu – terapeuta i klient badają nieświadome myśli, pragnienia i motywacje, które mogą wpływać na obecne problemy klienta
- Przeszłość – kształtowanie się osobowości w życiu dorosłym zależy od doświadczeń z okresu niemowlęctwa i dzieciństwa – terapia skupia się na badaniu i zrozumieniu wcześniejszych doświadczeń, zwłaszcza z okresu dzieciństwa, które kształtują obecne funkcjonowanie pacjenta
- Przeniesienie – pacjent przeżywa osobę leczącą jako ważną osobę z przeszłości. Przypisuje leczącemu cechy i doświadcza uczuć, które ta osoba wywoływała. Pacjent zamiast przypomnieć sobie dawną relację, nieświadomie ponownie ją przeżywa. Treści te stają się bogatym materiałem o przeszłości i związkach pacjenta. Terapeuta rozpoznaje i interpretuje przeniesienie na niego uczuć, myśli i oczekiwań pacjenta.
- Przeciwprzeniesienie – reakcja emocjonalna terapeuty na pacjenta. Terapeuta doświadcza przeciwprzeniesienia, czyli swoich własnych emocji i reakcji wobec pacjenta.
- Opór – pragnienie pacjenta aby zachować status quo, stawianie oporu wysiłkom terapeuty, który stara się uzyskać wgląd i doprowadzić do zmiany
- Mechanizmy obronne – terapia psychodynamiczna zajmuje się badaniem mechanizmów obronnych, które pacjent wykorzystuje do ochrony przed nieprzyjemnymi myślami i emocjami.
Leczenie psychodynamiczne wyrasta z teorii i wiedzy psychoanalitycznej, gdzie zjawiska umysłowe są pochodną konfliktu. Konflikt z kolei jest konsekwencją działania nieświadomości, która z jednej strony domaga się ujścia, z drugiej zaś – działają siły przeciwstawne by zapobiec ujawnieniu konfliktu. Obszary nieświadomości zawierają:
- pragnienie i obronę przed owym pragnieniem
- różne wewnątrzpsychiczne instancje bądź elementy o odmiennych cechach i priorytetach
- impuls przeciwny wobec uwewnętrznionej świadomości wymogów rzeczywistości zewnętrznej
W obszarze zainteresowania leczenia psychodynamicznego leży również pojęcie deficytu. Najczęściej obserwuje się to zjawisko u pacjentów doświadczających braku wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa. Prawdopodobnie w okresie rozwoju zdarzyło lub działo się coś (przez dzianie się można tu również rozumieć deprywację ze strony otoczenia), co później wpłynęło na osłabienie określonych struktur psychicznych.
Kandel twierdzi, że mózg jest strukturą plastyczną i dynamiczną i, że psychoterapia może powodować zmiany w mózgu (liczba synaps rośnie na skutek procesu uczenia się).
Długość terapii
Długość terapii zależy od pacjenta. Można jednak dokonać takiego podziału na terapię krótko i długoterminową. Długoterminowa trwa dłużej niż 6 miesięcy. Zdarzają się jednak takie sytuacje, w których już po jednej bądź kilku sesjach pacjent osiąga pożądany skutek terapeutyczny.
Częstotliwość sesji
Częstotliwość sesji uzależniona jest od miejsca na skali ekspresywno-podtrzymującej.
ekspresywna <—————————————————> podtrzymująca
(od analizy mechanizmów obronnych i przeniesienia do tłumienia nieświadomych konfliktów i wzmacniania obron)
Większa częstotliwość sesji charakteryzuje formy terapii bliższe biegunowi ekspresywnemu. W nurcie psychodynamicznym to jedno, dwa lub trzy spotkania w tygodniu. Zjawisko przeniesienia nasila się wraz z wzrostem częstotliwości sesji dzięki czemu pacjent szybciej jest w stanie doświadczyć wglądu.
Czas trwania sesji to 45 min.
Metoda swobodnych skojarzeń – to zrezygnowanie z kontroli bez cenzury i myśli. Kiedy pacjent jest już zdolny do snucia wolnych skojarzeń bez przeżywania silnego napięcia – zbliża się do zakończenia terapii.
Terapia psychodynamiczna
Terapia psychodynamiczna dąży do zwiększenia samoświadomości pacjenta, rozpoznawania powiązań między obecnymi problemami, a wcześniejszymi doświadczeniami oraz wspierania rozwoju osobistego i zdrowych relacji. Terapia psychodynamiczna wykorzystuje różne techniki, takie jak swobodne skojarzenia, interpretacje, analiza snów, analiza obron i przeniesienia. Terapeuta stwarza bezpieczne i wspierające środowisko, w którym pacjent może otworzyć się na eksplorację swojego wewnętrznego życia psychicznego.
Terapia psychodynamiczna może być stosowana w różnych kontekstach i przy różnych zaburzeniach, takich jak depresja, lęki, zaburzenia osobowości czy traumy. Istotnym elementem terapii psychodynamicznej jest relacja terapeutyczna, która umożliwia pacjentowi eksplorację trudnych uczuć i doświadczeń, a terapeucie dostarcza informacji na temat nieświadomych procesów pacjenta.
Terapia psychodynamiczna zakłada współpracę terapeuty z psychiatrą. Jest to bardzo korzystny model leczenia w przypadku osób leczących się farmakologicznie. Pacjent nie musi rezygnować z dodatkowego wsparcia, nie musi wybierać. Taki rodzaj łączenia leczenia wiąże się z koncepcją diagnozy i terapii, w której myśli się o pacjencie i terapeucie w kategoriach nieświadomych konfliktów, deficytów, zniekształconych struktur wewnątrzpsychicznych i relacji z obiektem wewnętrznym, a także uwzględnia się współczesne dokonania w dziedzinie kognitywistyki.
Skuteczność psychoterapii psychodynamicznej
Skuteczna psychoterapia psychodynamiczna pozwala pacjentowi wyleczyć zaburzenia psychiczne, wypracować efektywne sposoby radzenia sobie z problemami, lepiej zrozumieć samego siebie, zwiększyć poczucie sprawczości podejmowanych przez siebie działań i przede wszystkim uzdrowić relacje z innymi ludźmi.
Dla psychoterapeuty współpracującego z pacjentem istotny jest szereg czynników:
-
sposób wyrażania emocji przez pacjenta,
-
identyfikacja stosowanych przez niego strategii oporu,
-
rozpoznawanie powtarzających się tematów i wzorców,
-
omawianie doświadczeń z przeszłości,
-
skupienie się na związkach międzyludzkich,
-
analiza relacji terapeutycznej,
-
analiza pragnień i fantazji.
Szereg badań dotyczących skuteczności psychoterapii psychodynamicznej przeprowadzonych wśród pacjentów wykazujących objawy powszechnych zaburzeń psychicznych (lękowych, depresyjnych, często połączonych z zaburzeniami relacji interpersonalnych bądź zaburzeniami osobowości) prowadzi do dwóch ogólnych wniosków:
- dane empiryczne poświadczają skuteczność psychoterapii psychodynamicznej, która prowadzi do znaczącej poprawy jakości życia psychicznego pacjentów;
- skuteczność psychoterapii psychodynamicznej jest porównywalna do skuteczności konkurencyjnej terapii poznawczo-behawioralnej.
W tym miejscu zasadne wydaje się zadanie pytania: jeżeli skuteczność psychoterapii psychodynamicznej jest porównywalna do skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej, to dlaczego warto wybrać właśnie tę pierwszą?
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że większość badań dotyczących skuteczności różnych psychoterapii przeprowadzanych jest w trakcie ich trwania lub tuż po ich zakończeniu. Jednak dodatkowe badania skupiające się na długoterminowych efektach leczenia wykazują, że korzyści z psychoterapii psychodynamicznej nie tylko się utrzymują, ale wręcz zwiększają wraz z upływem czasu. Natomiast w przypadku innych (niepsychodynamicznych) terapii odnotowano tendencje odwrotne – efekty psychoterapii, korzyści z nich wyniesione wykazują dążność do zmniejszania się, a nawet zanikania.
Warto zwrócić uwagę na jedną dodatkową rzecz, która często okazuje się kluczem do skutecznej psychoterapii psychodynamicznej. Otóż jeżeli psychoterapeuta i pacjent mają efektywnie współpracować, to bardzo istotne jest to, czy pomiędzy nimi wytworzy się coś, co potocznie nazywane jest „chemią”. Nie będzie wielkim odkryciem stwierdzenie, że człowiekowi lepiej rozmawia się z jednymi ludźmi, a z innymi gorzej. I w dużej mierze właśnie od tego, czy pacjent i psychoterapeuta „przypadną sobie do gustu”, zależy sukces psychoterapii psychodynamicznej. Dlatego dla osób decydujących się na psychoterapię psychodynamiczną świadomy wybór konkretnego psychoterapeuty stanowi pierwszy i podstawowy krok do poprawy jakości swojego życia psychicznego.
