Przeniesienie jest jednym z pierwotnych mechanizmów obronnych. Jest centralnym punktem psychoterapii psychodynamicznej, reakcje przeniesieniowe występują bowiem u każdego pacjenta poddającego się psychoterapii. Czym jednak tak naprawdę jest przeniesienie?
O przeniesieniu mówimy wtedy, gdy pacjent doświadcza emocji w stosunku do osoby, której te emocje nie dotyczą, lecz odnoszą się do innej osoby (innego obiektu). Ściślej rzecz biorąc, przeniesienie jest to reakcja emocjonalna, która dotyczy jakiejś osoby z przeszłości pacjenta, przejawiająca się w obecności osoby znajdującej się „tu i teraz” – w tym wypadku terapeuty.
Cechy przeniesienia
Przeniesienie ma dwie podstawowe cechy:
- jest nieadekwatne do sytuacji,
- jest powtórzeniem wcześniejszych reakcji.
Przykłady przeniesienia
Nieadekwatność polega na tym, że pacjent reaguje w sposób niepasujący do kontekstu sytuacji, w której się znajduje. Na przykład jeżeli terapeuta podczas sesji nieustannie odbiera telefon albo odpisuje na otrzymane wiadomości, a pacjent zaczyna usprawiedliwiać to zachowanie „ważnymi sprawami”, to jest to reakcja nieadekwatna. Nieadekwatność reakcji jest pierwszą oznaką do tego, by można było uznać, że pojawiła się u pacjenta reakcja przeniesieniowa.
Natomiast powtórzenie oznacza, że reakcje doświadczane przez pacjenta pojawiały się już u niego w przeszłości. W przedstawionym wcześniej przykładzie pacjent mógł usprawiedliwiać karygodne zachowanie terapeuty, ponieważ taka reakcja okazywała się skuteczna w przeszłych sytuacjach, np. chroniąc go przed silnym gniewem ojca.
Reakcje przeniesieniowe mogą być proste, jak w powyższym przykładzie, ale mogą się też odznaczać dużą złożonością i by je odkryć, konieczna jest długotrwała psychoterapia. Odkrycie reakcji przeniesieniowych pozwala psychoterapeucie postawić wstępną diagnozę, a pacjentowi umożliwia powtórnie i przede wszystkim świadomie przeżyć to, co zostało zepchnięte do nieświadomości. Treści wcześniej wyparte i pozostawione w nieświadomości mogą stać się przyczyną i zalążkiem nerwicy. Treści wydobyte z nieświadomości pozwalają pacjentowi w sposób jawny i świadomy zmierzyć się z wewnętrznymi konfliktami, zrozumieć je i w konsekwencji doprowadzić do ich rozwiązania.
Jednym z najbardziej typowych przykładów przeniesienia może być wyrażanie gniewu w stosunku do osoby trzeciej zamiast wyrażanie go bezpośrednio wobec źródła konfliktu.
