Zaburzenia osobowości to kategoria diagnozowanych zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się głęboko zakorzenionymi i trwałymi wzorcami myślenia, emocji i zachowań, relacji z otoczeniem i postrzegania go, które są nieprzystosowawcze i znacząco odmienne od norm społecznych, powodując trudności w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym. Osoby cierpiące na zaburzenia osobowości często mają trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Jeśli takie zaburzenia zostaną zdiagnozowane przed osiągnięciem osiemnastego roku życia, są one nazywane zaburzeniami osobowości w okresie dzieciństwa.
Istnieje szereg różnorodnych rodzajów zaburzeń osobowości, z których każde charakteryzuje się unikalnymi cechami i objawami. Te różnice wynikają z głęboko zakorzenionych wzorców zachowań jak również z reakcji na sytuacje życiowe i społeczne. Każde zaburzenie osobowości ma swoje specyficzne cechy, które mogą obejmować trudności w relacjach interpersonalnych, niestabilność emocjonalną, skłonność do impulsywnego zachowania, czy też zaburzenia tożsamości lub poczucia własnej wartości. Pomimo różnorodności tych zaburzeń, wspólną cechą jest fakt, że wpływają one wieloaspektowo na życie jednostki i mogą znacząco utrudniać jej funkcjonowanie zarówno w sferze osobistej, jak i społecznej.
Przykłady zaburzeń osobowości
Zaburzenie osobowości typu borderline – charakteryzuje się niestabilnymi emocjami, impulsywnością, trudnościami w utrzymywaniu stabilnych relacji i częstymi zmianami nastroju. Osoby z tym zaburzeniem mogą doświadczać częstych i gwałtownych zmian nastroju, które mogą się przejawiać się między intensywnymi uczuciami ekscytacji, gniewu, smutku i lęku. Osoby takie mogą również mieć trudności w kontrolowaniu impulsywnych zachowań, co może prowadzić do działań autodestrukcyjnych takich jak samookaleczenia, nadużywanie substancji, ryzykowne zachowania seksualne lub agresywne reagowanie. Mogą mieć problemy z tożsamością, poczuciem własnej wartości. Często doświadczają silnego poczucia pustki lub braku sensu życia. Utrzymywanie trwałych, zdrowych i satysfakcjonujących relacji interpersonalnych może być wyjątkowo trudne dla osób z tym zaburzeniem.
Narcystyczne zaburzenie osobowości – objawia się nadmierną potrzebą uznania i uwagi, wysokim poczuciem własnej wartości, brakiem empatii wobec innych oraz dążeniem do dominacji i sukcesu. Osoby cierpiące na ten rodzaj zaburzeń osobowości często wykazują przekonanie o własnej wyjątkowości i wielkim znaczeniu, często dążą do dominacji, sukcesu i sławy. Wykazują tendencję do przeceniania swoich osiągnięć i zdolności, a także do wykorzystywania innych ludzi dla własnych celów. W relacjach interpersonalnych mogą być wymagające. Nadmiernie oczekują uwagi i podziwu od innych, przy jednoczesnym braku zrozumienia dla potrzeb czy uczuć innych osób. Często mają trudności w utrzymywaniu zdrowych, bliskich relacji, ponieważ ich skoncentrowanie na sobie i potrzeba uznania może prowadzić do konfliktów i trudności w komunikacji. Ze względu na ograniczone zrozumienie emocji i trudności w uznaniu perspektywy innych osób za równie ważnych w połączeniu z brakiem empatii prowadzi to u tych osób do niemożności nawiązania prawdziwych, głębokich, trwałych więzi emocjonalnych z innymi ludźmi.
Histrioniczne zaburzenie osobowości – charakteryzuje się nadmierną emocjonalnością, dramatyzowaniem, silnym pragnieniem być w centrum uwagi oraz wyolbrzymianiem swoich osiągnięć i zdolności. Osoby z tym rodzajem zaburzenia w celu przyciągnięcia uwagi innych często zachowują się w sposób teatralny, ekspresyjny lub ekscentryczny często używając kwiecistego języka. Często przejawiają nadmierną ekspresję emocji i zbytnie zaangażowanie w wyrazistość, aby zwrócić na siebie uwagę. Przeżywają życie w sposób bardziej teatralny, mają tendencję do dramatyzowania swoich doświadczeń oraz wyolbrzymiania znaczenia swoich życiowych problemów lub sukcesów. Mogą również szybko zmieniać nastroje i zachowanie, a ich emocje mogą być powierzchowne i nietrwałe. Aby osiągnąć swoje cele lub uzyskać uwagę i akceptację, osoby z histrionicznym zaburzeniem osobowości mogą także przejawiać skłonność do manipulowania innymi. Mogą być również przesadnie zależne od innych osób i trudno im jest funkcjonować bez stałego uznania i aprobaty otoczenia.
Zaburzenie osobowości unikającej – przejawia się nadmiernym lękiem przed krytyką i odrzuceniem, silnym poczuciem nieadekwatności, unikaniem sytuacji społecznych i trudnościami w nawiązywaniu bliskich relacji. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często doświadczają chronicznego uczucia niepewności i niechęci do angażowania się w sytuacje, które mogłyby doprowadzić do negatywnego osądu ze strony innych. Mają tendencję do unikania spotkań towarzyskich, pracy w grupie czy wyrażania swoich opinii ze względu na obawy przed potencjalną krytyką lub odrzuceniem. Często przeżywają silne wątpliwości, co do własnej wartości i zdolności, co prowadzi do unikania ryzyka i niechętnego podejmowania nowych wyzwań. Ponieważ obawiają się odrzucenia i zranienia emocjonalnego, osoby z tym zaburzeniem mogą również mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu bliskich relacji, w rezultacie unikając zaangażowania emocjonalnego oraz ukrywając swoje prawdziwe uczucia przed innymi.
Zaburzenie osobowości zależnej – objawia się silną potrzebą zależności od innych osób, brakiem pewności siebie, trudnościami w podejmowaniu decyzji i działaniu samodzielnie oraz silnym lękiem przed porzuceniem. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają trudności w podejmowaniu decyzji i samodzielnym działaniu. Często kierują się w stronę innych osób w celu uzyskania wskazówek lub potwierdzenia. W sytuacjach, które wymagają samodzielnego działania cechuje je wyraźny lęk przed porzuceniem oraz silne poczucie bezradności. Pragnienie ciągłej akceptacji i wsparcia ze strony innych prowadzi do podporządkowania się ich życzeniom i oczekiwaniom, nawet nawet za cenę własnych potrzeb oraz pragnień. Osoby z tym zaburzeniem mogą również charakteryzować się niskim poczuciem własnej wartości i trudnościami w wyrażaniu własnego zdania, ze względu na obawę o krytykę lub odrzucenie ze strony innych. Ze względu na trudności w utrzymywaniu równowagi emocjonalnej i samodzielności mogą być podatne na wykorzystywanie przez innych.
Zaburzenia osobowości a choroby psychiczne
Zaburzenia osobowości często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi, jak na przykład zaburzenia nastroju. Osoby dotknięte zaburzeniem osobowości typu borderline mogą jednocześnie cierpieć na depresję lub chorobę afektywną dwubiegunową. Współwystępowanie z innymi zaburzeniami może znacząco wpływać na przebieg i nasilenie objawów oraz skuteczność terapii. Zaburzenia osobowości różnią się od chorób, takich jak depresja, które mają zazwyczaj określony początek i koniec. Zaburzenia osobowości to głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań manifestujące się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje życiowe i społeczne, odznaczając się skrajnymi lub istotnymi odmiennościami w porównaniu z przeciętnym, społecznie akceptowalnym sposobem funkcjonowania w danej kulturze. Mają wpływ na sposób postrzegania świata, myślenia i działania przez dłuższy okres życia. Zaburzenia osobowości różnią się również od przejściowych kryzysów psychicznych, które mogą pojawiać się, a następnie ustępować.
