Psychologia, a zwłaszcza w teoria psychodynamiczna wskazuje na istnienie wielu różnych mechanizmów obronnych, które są nieświadomymi strategiami stosowanymi przez jednostki w celu ochrony ego przed lękiem i nieprzyjemnymi emocjami. Mechanizmy te pozwalają jednostce radzić sobie z wewnętrznymi konfliktami i presjami zewnętrznymi, utrzymując psychiczną równowagę. Substytucja jest jednym z pierwotnych mechanizmów obronnych.
Koncepcja substytucji jako psychodynamicznego mechanizmu obronnego, odnosi się do zastępowania nieakceptowanych myśli, emocji lub zachowań, ich bardziej akceptowalnymi formami. Mechanizm ten pozwala jednostce uniknąć bezpośredniego doświadczania trudnych emocji oraz zmniejsza lęk i niepokój związany z tymi emocjami. Proces substytucji umożliwia transformację niepożądanych impulsów w sposób, który jest bardziej zgodny z normami społecznymi i oczekiwaniami jednostki.
Przykłady substytucji
Celem substytucji jest zminimalizowanie niepokoju psychicznego. Na przykład, jeśli ktoś ma trudności z radzeniem sobie z uczuciem gniewu wobec bliskiej osoby, może posłużyć się mechanizmem substytucji, zastępując gniew bardziej akceptowalnym stanem emocjonalnym, takim jak smutek. W ten sposób osoba unika bezpośredniego doświadczania trudnych emocji oraz konsekwencji z nich wynikających.
Zastępowanie gniewu smutkiem
Jednym z typowych przykładów substytucji jest sytuacja, w której osoba odczuwa silny gniew wobec bliskiej osoby, takiej jak rodzic, partner czy przyjaciel. Bezpośrednie wyrażenie tego gniewu może być postrzegane jako nieakceptowalne społecznie lub prowadzić do konfliktów interpersonalnych. W takim przypadku, osoba może nieświadomie zastąpić uczucie gniewu smutkiem, który jest emocją bardziej akceptowalną i często współczującą. W ten sposób unika bezpośredniej konfrontacji i związanych z nią napięć.
Transformacja zazdrości w podziw
Innym przykładem substytucji może być zazdrość, która jest trudnym do zaakceptowania uczuciem, ponieważ może prowadzić do poczucia wstydu lub niższości. Osoba może nieświadomie zastąpić zazdrość podziwem dla osoby, której zazdrości. Na przykład, zamiast odczuwać zazdrość wobec sukcesu zawodowego kolegi, osoba może wyrażać podziw dla jego osiągnięć, co jest bardziej akceptowalne i pozytywne społecznie.
Przekierowanie agresji w działalność twórczą
Osoba doświadczająca silnych impulsów agresywnych może stosować substytucję poprzez przekierowanie tej energii na działalność twórczą. Na przykład, artysta może wykorzystać swoje agresywne impulsy do tworzenia intensywnych, ekspresyjnych dzieł sztuki. W ten sposób nie tylko unika destrukcyjnych konsekwencji wyrażania agresji, ale także tworzy coś wartościowego i konstruktywnego.
Przemiana lęku w troskę
Lęk, związany zwłaszcza z niepewnością przyszłości, może być trudny do zniesienia. Osoba może zastąpić ten lęk troską o innych. Na przykład, zamiast martwić się o własną przyszłość, jednostka może skoncentrować się na opiece nad członkiem rodziny, przyjacielem lub zwierzęciem domowym. Troska o innych daje poczucie kontroli i sensu, minimalizując uczucie lęku.