Zaburzenia reaktywne, zwane także reaktywnymi zaburzeniami adaptacyjnymi, odnoszą się do stanów psychologicznych, które wynikają z nadmiernego stresu lub trudnych sytuacji życiowych. Zaburzenia reaktywne charakteryzują się wystąpieniem znaczących objawów emocjonalnych lub zachowań, które występują w odpowiedzi na konkretny stresor.
Zaburzenia reaktywne to psychogenne zaburzenia psychiczne, które są wynikiem reakcji na trudną sytuację, która stanowi uraz psychiczny. Siła tego urazu, który jest zdolny wywołać zaburzenia reaktywne, jest odwrotnie proporcjonalna do dojrzałości (odporności) osobowości pacjenta. Wystąpienie zaburzeń reaktywnych jest powiązane czasowo i treściowo z sytuacją urazową, a czas trwania tych zaburzeń zależy od długości trwania urazu. Jeśli osobowość pacjenta jest mało odporna, nawracające urazy mogą powodować nawroty zaburzeń w tej samej lub innej formie. Uwaga pacjentów zawsze silnie skupia się na przeżywanym urazie, a znaczenie tego urazu może odzwierciedlać się, czasem tylko symbolicznie, w postaci i nasileniu objawów.
Większość zaburzeń reaktywnych manifestuje się jako krótkotrwałe wystąpienie objawów charakterystycznych dla nerwicy, depresji lub dysforii. Rzadziej występują głębsze zaburzenia reaktywne o charakterze psychoz reaktywnych, w których pacjent traci zdolność do realistycznego oceniania sytuacji i swojego stanu. Trwałe ustąpienie zaburzeń reaktywnych zależy od zdolności do wypracowania bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych, które umożliwią pokonanie trudności bez wywoływania zaburzeń. W leczeniu dominuje psychoterapia, chociaż w przypadku psychoz reaktywnych zazwyczaj konieczne jest zastosowanie psychofarmakoterapii.
Przykłady reaktywnych zaburzeń adaptacyjnych
- Zaburzenie adaptacyjne objawiające się lękiem – objawia się nadmiernym lękiem, niepokojem lub obawami w odpowiedzi na stresującą sytuację, taką jak utrata pracy, rozwód, śmierć bliskiej osoby.
- Zaburzenie adaptacyjne objawiające się stanami depresyjnymi – charakteryzuje się wystąpieniem objawów depresji, takich jak smutek, utrata zainteresowań, uczucie beznadziejności w odpowiedzi na poważny stres życiowy.
- Zaburzenie adaptacyjne objawiające się splątaniem i dezorientacją – może wystąpić po przejściu traumy, np. w wyniku wypadku samochodowego lub katastrofy naturalnej, i objawia się dezorientacją, splątaniem, trudnościami z koncentracją.
- Zaburzenie adaptacyjne objawiające się poprzez zaburzenia zachowania – osoba może wykazywać zachowania agresywne, impulsywne lub dewiacyjne, które nie były obecne przed wystąpieniem stresującej sytuacji.
Zaburzenia reaktywne są zazwyczaj przejściowe i ustępują po ustąpieniu stresora lub po leczeniu. Jednakże, jeśli objawy utrzymują się przez długi czas lub powodują znaczne cierpienie lub zakłócenia w funkcjonowaniu jednostki, może być konieczna interwencja terapeutyczna, takie jak terapia psychologiczna czy farmakoterapia. Istotne jest również, aby zmniejszyć lub zaradzić źródłu stresu, jeśli to możliwe, w celu przyspieszenia procesu zdrowienia.