Oszczędność poznawcza (ekonomia poznawcza) to koncepcja używana w psychologii poznawczej, odnosząca się do strategii umysłowych, które pozwalają na efektywne i ekonomiczne przetwarzanie informacji.
Podstawowym założeniem oszczędności poznawczej jest to, że nasz umysł jest ograniczony w swoich zasobach poznawczych, takich jak uwaga, pamięć czy czas przetwarzania informacji. W związku z tym, aby zminimalizować wysiłek poznawczy i zasoby potrzebne do przetwarzania informacji, nasz umysł stosuje różne strategie.
Przykładem oszczędności poznawczej jest stosowanie uproszczeń i schematów. Zamiast analizować i przetwarzać każdą nową informację odrębnie, nasz umysł stosuje schematy poznawcze, które są uproszczonymi reprezentacjami wiedzy na temat określonej kategorii lub sytuacji. Dzięki temu możemy szybko rozpoznawać wzorce, tworzyć skojarzenia i dokonywać skrótowych ocen.
Oszczędność poznawcza może również przejawiać się poprzez selektywną uwagę. Skupiamy się na najbardziej istotnych i ważnych aspektach informacji, pomijając te, które wydają się mniej istotne. To pozwala nam efektywnie przetwarzać informacje w oparciu o ograniczone zasoby uwagi.
Innym przykładem oszczędności poznawczej jest wykorzystywanie heurystyk. Heurystyki to szybkie, ale nie zawsze idealnie dokładne reguły myślowe, które pomagają nam podejmować decyzje w oparciu o ograniczoną ilość informacji. Przykładem heurystyki jest „reprezentatywność”, gdzie oceniamy prawdopodobieństwo danego zdarzenia na podstawie stopnia podobieństwa do jakiejś typowej reprezentacji.
Oszczędność poznawcza ma swoje korzyści, ponieważ umożliwia nam szybkie i efektywne przetwarzanie informacji w codziennym funkcjonowaniu. Jednakże, czasami może prowadzić do błędów poznawczych, stereotypizacji czy uprzedzeń, gdy nasze schematy poznawcze czy heurystyki nie są adekwatne do danej sytuacji.
Oszczędność poznawcza jest strategią używaną przez nasz umysł, ze stosowania której mogą wynikać jednak pewne ograniczenia. Są sytuacje, które wymagają bardziej świadomego i refleksyjnego podejścia, aby unikać pułapek wynikających z uproszczeń i stereotypów.