Muzykoterapia to przede wszystkim forma terapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy w celu poprawy zdrowia psychicznego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego jednostki. Muzykoterapia to również metoda psychoterapeutyczna, która wykorzystuje muzykę i jej składniki jako narzędzia do stymulacji, strukturyzacji, wyrażania emocji oraz komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozowania, leczenia i rozwijania osobowości jednostki. Jest to metoda terapeutyczna oparta na podstawach naukowych, która angażuje zarówno procesy poznawcze, jak i emocjonalne pacjenta. Muzykoterapia jest czasem klasyfikowana jako dział psychoterapii, innym razem jako arteterapia.
W muzykoterapii terapeuta wykorzystuje różnorodne techniki muzyczne, takie jak słuchanie muzyki, grę na instrumentach, improwizację, śpiew czy komponowanie, aby pomóc pacjentowi w wyrażaniu, eksplorowaniu i przetwarzaniu swoich emocji, myśli i doświadczeń. Dźwięk i rytm są wykorzystywane do stymulacji ekspresji. Muzyka pełni rolę narzędzia komunikacji niewerbalnej, umożliwiając pacjentowi wyrażanie się w sposób, który może być trudny do uchwycenia słowami. W muzykoterapii istotne są zarówno wartość samej muzyki, jak i techniki terapeutyczne, a także relacja między pacjentem, a terapeutą.
Muzykoterapia może być stosowana zarówno w indywidualnych sesjach terapeutycznych, jak i w grupach. Może być wykorzystywana w pracy z osobami o różnych schorzeniach psychicznych, emocjonalnych, rozwojowych, a także w przypadku osób z problemami zdrowotnymi, neurologicznymi czy traumami. Celem muzykoterapii jest poprawa samopoczucia, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, redukcja stresu, wspieranie procesów rozwojowych oraz stymulowanie zdrowia i dobrostanu pacjenta. Muzykoterapia może być stosowana w przypadku różnych schorzeń psychicznych, psychosomatycznych i somatopsychicznych.
Muzykoterapia obejmuje dwie formy aktywności:
- Muzykoterapia bierna – polega na odbieraniu muzyki w celach terapeutycznych.
- Muzykoterapia czynna – polega na wykonywaniu muzyki za pomocą instrumentów lub przez użycie głosu pacjenta. W tej formie dominuje wyrażanie się dźwiękowe.
Muzykoterapia obejmuje cztery kluczowe aspekty, które można opisać w następujący sposób:
- Emocjonalna aktywizacja osobowości – ten aspekt ma na celu intensyfikację walki z nerwicowymi nastawieniami i wzorcami zachowań, które mogą występować w czasie tradycyjnej psychoterapii. Poprzez wykorzystanie muzyki, muzykoterapia stara się pobudzić emocje i zachęcić pacjenta do aktywnego eksplorowania i rozwiązywania swoich trudności emocjonalnych.
- Stymulacja umiejętności interpersonalnych – ten aspekt skupia się na stymulowaniu gotowości i umiejętności interpersonalnych pacjenta. Poprzez muzykę i działania terapeutyczne, muzykoterapia wspiera pacjenta w nawiązywaniu kontaktu z innymi oraz pomaga w przezwyciężaniu neurotycznych wzorców zachowań, które mogą utrudniać zdrowe relacje interpersonalne.
- Wpływ na zaburzenia psychowegetatywne – muzykoterapia ma za zadanie wpływać na zaburzenia psychosomatyczne oraz na utrzymujące się napięcie mięśniowe. Poprzez odpowiednio dobrane dźwięki i techniki terapeutyczne, muzykoterapia ma na celu redukcję objawów związanych z tymi zaburzeniami i poprawę ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
- Odkrywanie radości i rozwijanie nowych obszarów zainteresowań – ten aspekt muzykoterapii koncentruje się na przywracaniu lub rozwijaniu zdolności pacjenta do przeżywania radości oraz odczuwania satysfakcji. Muzyka, jako narzędzie terapeutyczne, pomaga pacjentowi w odkrywaniu nowych obszarów zainteresowań, zwłaszcza o charakterze estetycznym, co przyczynia się do wszechstronnego wzbogacenia i rozwoju osobowości.
Głównym celem terapii jest odkrywanie konfliktów ukrytych w podświadomości, uświadamianie ich pacjentowi, a następnie „oczyszczanie” poprzez metody mające na celu restrukturyzację osobowości. Muzyka odgrywa tutaj rolę wzmacniającą doświadczenia, które wyzwalają konflikty z podświadomości, oraz regulującą i integrującą w procesie rekonstrukcji osobowości. Dobrze dobrane nagrania muzyczne mają pozytywny wpływ na emocje, procesy myślowe i psychomotorykę. Muzyka może działać aktywizująco lub łagodzić aktywność mózgu w zależności od aktualnego stanu pacjenta.
Wyniki licznych badań i eksperymentów wskazują, że muzyka, jako zbiór symboli akustycznych i semantycznych, jest szczególnie uporządkowaną formą energii akustyczno-muzycznej. Już Pitagoras zauważył możliwość kształtowania psychiki człowieka poprzez muzykę, co wyraził w swojej estetycznej tezie, łączącej piękno z harmonią zewnętrznego świata i doskonałością proporcji. Harmonia wyrażana przez muzykę miała wpływać na tworzenie wewnętrznej harmonii człowieka oraz kształtowanie jego postawy moralnej.
